همشهری آنلاین: تمبورک که از خانوادۀ تنبور است، کاسۀ طنینیِ یکپارچۀ بزرگی به شکل نیمه‌گلابی دارد و روی دهانۀ کاسه با صفحه‌ای چوبی پوشیده می‌شود. این ساز دسته‌ای بلند و کلفت، سه وَتَر (سیم) و سه گوشی دارد و غالباً بدون دستان است. تمبورکِ دستان‌دار همان «دمبورا» ی پاکستان است که پنج یا شش دستان دارد. سیم‌گیر، خرک و شیطانک از دیگر اجزای ساختمانی تمبورک هستند. تنها در روستای پیرآباد سراوان از تمبورک دستان‌دار استفاده می‌شود. این روستا مرکز درویشان نقشبندی در این منطقه است و از تمبورک دستان‌دار نیز فقط در محافل ذکر و در همراهی رباب استفاده می‌کنند.
کوک تمبورک ثابت است، چون این ساز، برخلاف تمبورک‌های دستان‌دار، ملودی‌نواز نیست و فقط همراهی‌کننده است. اهمیت آن در موسیقی نواحی بلوچستان به علت این سه عملکرد است: ۱ـ حفظ و تداوم جریان‌های ریتمیک؛ ۲ـ عرضه و تداوم در اجرای مرکزیت صوتی؛ ۳ـ ازدیاد حجم و اشباع فضای صوتی. با توجه به عملکرد سه‌گانۀ تمبورک می‌توان گفت که این ساز در موسیقی بلوچستانِ ایران مانند واخوانی ریتمیک و دائمی است. کوک تمبورک، بسته به نیاز، در سقف‌های صوتی مختلفی می‌تواند قرار بگیرد.
مضرابِ تمبورک‌های بدون دستانْ انگشت‌های دست است و تمبورک‌های دستان‌دار با مضرابی از جنس «پیش» (برگ نوعی نخل وحشی) نواخته می‌شوند. شیوه‌های اجرایی تمبورک ساده‌اند. در تمبورک بدون دستان فقط روی وتر سوم انگشت‌گذاری می‌شود و وترهای اول و دوم به صورت دست‌باز استفاده می‌شوند. در تمبورک دستان‌دار برای انگشت‌گذاری از چهار انگشت استفاده می‌شود.
تمبورک در اغلب اجراهای سنتی موسیقی بلوچی حضور دارد و در این اجراها غالباً از یک یا دو تمبورک استفاده می‌شود. تقریبا هیچ‌یک از سازهای زهی و بادی بلوچستان به استثنای سرنا از همراهی تمبورک بی‌بهره نیستند. در بیشتر انواع و فرم‌های موسیقی بلوچستان به استثنای سرنانوازی، موتک، لیلو، آمبا و برخی از آوازهای دارای ریتم آزاد مانند کردی، زهیروک و لیکو تمبورک ساز جدایی‌ناپذیر محسوب می‌شود. شاخص‌ترین موارد حضور تمبورک را می‌توان در اجرای شَئر(سبکی بسیار مهم در موسیقی بلوچی)، موسیقی گواتی، سَوت و ذکرهای درویشان نقشبندیه صاحبان مشاهده کرد.
جنس کاسۀ طنینی تمبورک از چوب پَرپوک، توت یا انبه است. صفحۀ ساز از چوب گز و چوب‌های دیگر ساخته می‌شود. جنس دسته از چوب‌های سخت انتخاب می‌شود. گوشی‌ها از چوب پَرپوک و گز، و شیطانک از چوب‌های سخت تهیه می‌شود. سیم‌گیر از چوب و میخ فلزی است و خرک از چوب‌های مختلف. وترها از سیم فولادی سفید و دستان‌ها سیم نایلونی درست می‌شود. البته در قدیم برای ساخت وتر و دستان از زِه استفاده می‌شد. مضراب هم از جنس پیش (برگ نخل وحشی) است.
منابع:سازشناسی ایرانی، ارفع اطرایی و محمدرضا درویشی، ماهور، چاپ سوم: ۱۳۹۶
نظر شما